تفکر سیستمی چیست؟

عناوین مختلفی نظیر «تفکر سیستمی»، «رویکرد سیستمی»، «پویایی شناسی سیستم» و «نظریه سیستم ها» به موضوعی نسبت داده می شود که اکثر افراد در مورد آن چیزهایی شنیده اند. خیلی ها وانمود می کنند که به آن نیاز دارند و تعداد کمی واقعا می دانند که چیست.

تکر سیستمی در میدان عمل، طیفی از فعالیت ها را در بر می گیرد از مفهومی تا فنی. در ابتدای این طیف، اتخاذ دیدگاه یا منظر سیستمی (systems viewpoint) قرار دارد.

هنگامی دیدگاه سیستمی اتخاذ کرده اید که به اندازه کافی (از هر دو جنبه زمانی و مکانی) عقب باستید تا بتوانید شبکه ارتباطات بنیادین دوسویه را ببینید که به صورت زنجیره ای عمل می کنند و سازنده الگوی رفتاری هستند که سیستم از خود بروز می دهد. زمانی دیدگاه سیستمی اتخاذ نموده اید که می توانید از درختان فراتر رفته و جنگل را ببینید وقتی در یک واقعه «گیر» افتاده اید، دیدگاه سیستمی را به کار نبرده اید. کسانی که در روشنایی از بالا به یک شهر، چشم دوخته اند یا از بالای کوه با دقت به دره یک رودخانه نگریسته اند، به خوبی درک میکنند «به اندازه کافی عقب ایستادن» یعنی چه: جزئیات محو می شوند، الگوی ارتباط ها پدیدار می گردد، و به نظر می آید عقربه زمان، کندتر شده است. بر عکس، آنهایی که در ساعات (دیوانه کننده) اوج ترافیک در یک بزرگراه گرفتار شده اند، می دانند «گیر افتادن در یک واقعه» یعنی چه. آن اولی ذاتا حیرت آور، قدرت آفرین و شکوفاکننده است اما دومی ذاتا ملال آور، تحلیل برنده و محدود کننده است.

هر چه از انتهای چپ طیف فوق، به طرف راست حرکت می کنیم، فعالیت ها بیشتر مرتبط با پیاده سازی دیدگاه سیستمی هستند. آنها نظام یافته تر و تحلیلی تر می شوند. پیاده سازی نوعا با ترسیم نقشه ارتباطات دوسویه ای آغاز می شود که تصور می رود پایه ایجاد الگوی رفتاری سیستم هستند. این نقشه ها می خواهند نشان دهند چه چیزی با چه چیزی مرتبط است. همچنین برای استخراج مدل های ذهنی افراد از مسئله و اشتراک این مدل ها با دیگران مفیدند. در گام بعدی ممکن است نموداری از ساختار سیستم تهیه کنید تا نشان دهد واقعا عملکرد سیستم ناشی از چیست. در پایان ممکن است نمودار ساختاری را به مجموعه ای از معادله ها ترجمه کنید. این معادله ها، طبیعت ارتباط ها را نشان می دهند و جهت و قوت این ارتباط ها را تعیین می کنند. با تکمیل این مرحله، قادر خواهید بود رفتار سیستم را شبیه سازی کنید و به ارزیابی گزینه های بهبود بپردازید.

این نوع تفکر در زندگی ، در کار ، فنی مهندسی ، امور اجتماعی ، امور اقتصادی ، مدیریت و … کاربرد بسیار زیادی دارد و می توانند کمک شایانی داشته باشد.